Anemia, żelazo i jelita – jak to wszystko się łączy?

Żelazo to jeden z kluczowych mikroelementów w organizmie. Odgrywa fundamentalną rolę w transporcie tlenu, a jego niedobór może prowadzić do anemii z niedoboru żelaza. Objawy? Przewlekłe zmęczenie, bladość, zadyszka przy wysiłku, osłabienie koncentracji i kołatanie serca. Ale czy zawsze chodzi tylko o dietę?

Żelazo a jelita

Nawet jeśli dieta jest bogata w żelazo, kluczowe znaczenie ma to, czy organizm potrafi je wchłonąć. Tutaj wchodzą do gry jelita i mikrobiota jelitowa.

Nasze jelita to dom dla bilionów mikroorganizmów, które nie tylko chronią nas przed patogenami, ale też produkują witaminy i metabolity niezbędne do zdrowia nabłonka jelitowego. Zdrowa mikrobiota wspiera barierę jelitową i ogranicza stan zapalny, co z kolei poprawia wchłanianie żelaza.

Z kolei dysbioza (czyli zaburzenie równowagi mikrobioty) może nie tylko utrudniać wchłanianie, ale wręcz prowadzić do jego utraty. Niektóre szkodliwe bakterie konkurują o żelazo z organizmem, przez co nasz organizm zmniejsza jego biodostępność – niestety także dla siebie.

Bariera jelitowa i „cieknące jelito”

Jelita nie są w 100% szczelne – ich zadaniem jest selektywne wchłanianie składników odżywczych i zatrzymywanie toksyn. Kiedy jednak pojawia się przewlekły stan zapalny, stres, antybiotykoterapia czy dysbioza, może dojść do uszkodzenia bariery jelitowej i tzw. zespołu cieknącego jelita („leaky gut”).

Efekt? Zwiększona przepuszczalność jelit i zaburzone wchłanianie żelaza w dwunastnicy i jelicie cienkim.

Stan zapalny i hormon hepcydyna

W warunkach stanu zapalnego organizm produkuje więcej hepcydyny – hormonu, który blokuje wchłanianie żelaza z jelit. To naturalna odpowiedź obronna, która ma ograniczyć dostęp żelaza dla bakterii chorobotwórczych. Niestety, przy okazji cierpi gospodarka żelazowa gospodarza.

Suplementacja żelaza i mikrobiota

Suplementacja żelazem (zwłaszcza doustna) często wiąże się z efektami ubocznymi: biegunką, zaparciami, wzdęciami. Dodatkowo może zaburzać mikrobiotę jelitową:

• zmniejsza liczebność bifidobakterii i pałeczek kwasu mlekowego,
• sprzyja wzrostowi bakterii patogennych,
• zwiększa stany zapalne w jelitach (np. przez wzrost kalprotektyny).

Nie wszystkie badania potwierdzają te efekty, ale wiele z nich wskazuje, że doustenne suplementy żelaza mogą pogarszać stan jelit, szczególnie u osób z IBD, IBS czy wrażliwością jelit.

Niedobór żelaza a mikrobiota

Z drugiej strony, niedobór żelaza również nie służy jelitom:

• obniża produkcję SCFA (krótkotłuszczowych kwasów)
• zmniejsza liczebność bakterii produkujących maślan
• zmienia różnorodność mikrobioty

Żelazo hemowe i niehemowe

Rodzaj żelaza ma znaczenie:

• Żelazo hemowe (głównie z mięsa) jest dobrze przyswajalne, ale jego nadmiar może obniżać różnorodność mikrobioty i promować wzrost patogenów.
• Żelazo niehemowe (z roślin) jest gorzej przyswajalne, ale ma mniejszy wpływ na mikrobiotę.

Probiotyki i prebiotyki – naturalne wsparcie

Coraz więcej badań pokazuje, że probiotyki i prebiotyki mogą wspierać wchłanianie żelaza i chronić mikrobiotę podczas suplementacji.

► Prebiotyki (np. GOS, inulina):

• wspierają wzrost dobrych bakterii,
• pobudzają produkcję SCFA,
• obniżają pH w jelicie,
• poprawiają rozpuszczalność i biodostępność żelaza,
• mogą obniżać poziom hepcydyny.

► Probiotyki (np. Lactobacillus plantarum 299):

• produkują kwas mlekowy (niższe pH = lepsze wchłanianie żelaza),
• redukują Fe(III) do lepiej przyswajalnego Fe(II),
• wspierają barierę jelitową i działają przeciwzapalnie.

Suplementacja żelaza u osób z IBD U pacjentów z chorobami zapalnymi jelit (IBD):

Suplementy doustne wywołują większe zmiany w mikrobiocie niż podanie żelaza dożylnie – Może dojść do zaburzenia równowagi bakteryjnej i funkcji metabolicznych jelit – Choć nie zawsze pogarsza to objawy, warto zachować ostrożność.

Na koniec:

⚠️ Jeśli mimo zdrowej diety masz objawy anemii (zmęczenie, bladość, osłabienie) – zbadaj nie tylko poziom żelaza, ale także stan jelit i mikrobioty. Bez sprawnych jelit żadna dieta nie pomoże.

Zadbaj o barierę jelitową, równowagę mikrobioty i unikaj stanu zapalnego. Jelita to centrum wchłaniania – również żelaza.